مانگ یان پاشكۆ
صفحة 1 من اصل 1
مانگ یان پاشكۆ
مانگ
ناوێكى تر نیه بۆ ناسینى مانگ جگه لهناوى مانگ بهڵام وشهى مانگ بهكارئههێنرێت بۆ ئاماژهدان بهههر تهنێكى ئاسمانى یان دهستكرد، كه بهخولگهیێكى دیارى كراو بهدهورى زهویدا ئهسووڕێتهوه ، یان ههر ههسارهیهكى تر ، بۆ نموونه ههسارهى كهیوان (زحل) ههژده مانگى - پاشكۆى ههیه . مانگ ناوێكى تریشى ههیه ، كه ههندێ جار پێى ئهگوترێت (لونا) ، لایهكى ترى مانگ كهلهسهر زهویهوه نابینرێ پێى ئهوترێ (لاى - تهنیشتى - دوور) ، یان (رووى تاریك) ، بۆیهش ئهم ناوهى پێ ئهوترێ چونكه مرۆڤ ناتوانێ لهسهر زهوى بیبینێ، وه ئهگهر گالیسكهیهكى بۆشایی بچێ بۆ ئهم ڕووه تاریكه ، پهیوهندى بێ تهلیش ئهپچڕێ له نێوان زهوى و گالیسكهكهدا. لهم وتنانهش مهبهست مانگه ناسراوهكهى نێو خهڵكانه ، مانگى پاشكۆى زهوى.
جوڵهى مانگ:
مانگ، نزیكهى چوار ههفته جارێك خولێك بهدهوورى زهویدا لێ ئهدات، وه لهدواى تێپهڕ بوونى ههر كاتژمێرێكیش ، به ئهندازه نیو پله ئهجوڵێ ، و ڕۆیشتنهكهشى بهسهر خولگهیێكه كه لارئهبێتهوه بهسهر بازنهى كۆشك (zodiac) بهنزیكهى پێنج پله. خولانهوهى مانگ به دهوورى زهویشدا ، بهپێوهرى مانگه ئهستێرهییهكان ، و مانگه نزیكهكان ئهبێ.
خولى ئهستێرهیی:
بریتیه لهم ماوه كاتیهیى كه مانگ پێویستى ئهبێ بۆئهوهى خولێك لێ بدات بهدهورى زهویدا، لهئاست ئهستێرهكان ، كه (27) ڕۆژ و سێ چارهكه ڕۆژ ئهخایهنێت.
خولى لێك نزیك بوونهوهیی:
بریتیه لهو ماوه كاتیهی مانگ پێویستى پێییهتى ، بۆ ئهوهى خولێك لێبدات ، بهدهورى زهویدا ، لهئاست ڕۆژ، كه (29) ڕۆژ و نیو ئهخایهنێت ، مانگ ههمان كاتیشى پێویسته بۆ ئهوهى خولێكى تهواو لێبدات بهدهورى خۆیدا، ههر بۆیشه ئهو كهسهى كه سهیرى مانگ ئهكات ، تهنها ئهم ڕووهى مانگ ئهبینێ.
تایبهتمهندیهكانى مانگ:
بههۆى ئهم هاوكاتیهى كه مانگ وهریئهگرێ، بۆ خولانهوه بهدهوورى خۆى ، و خولانهوه بهدهوورى زهویدا، خهڵكانى سهر زهوى تهنها ئهم ڕووه ئهبینن كه ڕوو به ڕووى زهویه ، و ناگۆڕدرێ. جوڵان و خولانهوهى مانگ بهدهوورى زهویدا كاریگهرى ئهبێ بهسهر دهریا و زهریاكانى زهویدا، وه ئهبێته هۆى دیاردهى ههڵكشان و داكشان. ههر له كۆنیشهوه زانایان ناكۆكن لهسهر سهرهتا و چۆنیهتى سهرههڵدانى مانگ ، بهڵام به بۆچوونى زۆرینهى گهردوونناسان ، كاتى خۆیی و له زوودا زهوى تهنێكى گهورهى بهركهوتوووه ، كه به ئهندازه به قهد ئهندازهى مهریخ ئهخهمڵێندرێت ، و لهكاتى بهركهوتنهكهیشیدا، زهوى هێندێك پارچهى لێ بوهوه، و بڵاو بۆتهوه و پاشان یهكیان گرتۆتهوه ، و ئهم مانگه یان لێ دروست بووه ، ئهم بیردۆزهش به بیردۆزى - بهریهككهوتنى گهوره - ئهناسرێ، له ئۆغستۆسى ساڵى (2001)ز زانایان كاریان كرد بۆ لێكچوواندنى بیردۆزى بهریهككهوتنى گهوره ، وه لهسهر پێگهش بڵاوكرایهوه ، له وێكچوونى پێكهاتهكانى مانگ ، بهم كانزاییانهى كه ههن لهسهر ههسارهى زهوى ، بیردۆزى بهریهككهوتنى گهورهى پهسهند و وهرگیراو تركرد لهنێونده زانستیهكاندا.
پێكهاتهكانى مانگ:
بهر له چوار ملیار ساڵ و نیو ، ڕووى مانگ داپۆشرابوو به بڵێسه گڕكانیه ههڵگیرساوهكان ، كهوهك زهریا وابوون. توێكڵى مانگیش لهم پێكهاته سهرهكیانه پێك هاتووه: ((یۆرانیۆم ، وپوریوم ، پۆتاسیۆم ، و ئۆكسجین ، سلیكۆن ، مهگنیسێۆم ، هایدرۆجین)) و كاتێكیش كه تیشكه گهردوونیهكان ئهكهون بهسهر ئهم پێكهاته سهرتاییانه ، ئهوا ئهم پێكهاتانه ههڵدهستن بهڕهنگدانهوهى ئهم تیشكانه ، بهتایبهتمهندى جۆراوجۆر ، كه پشت ئهبهستێ به سروشتى پێكهاتهى یهكهمى ههڵگێرهڕهوهى تیشكهكان ، و بهشێوهی تیشكهكانى (جاما) ، شایانى باس كردنه ، هێندێك له پێكهاته سهرتاییهكانى سهر ڕووى مانگ، تیشكهكانى جاما دهر ئهدهن بێ ئهوهى پێویستیان بهبهركهوتنى پێكهاته سهرتاییهكان ههبێ ، بۆ ههر جۆرێكى تیشكى گهدروونى ، وهك ((یۆرانیۆم، پۆتاسیۆم، پوریوم)).
بوونى ئاو:
زۆر جاران نهیزهك ، و ئهستێره كلكدارهكان خۆیان به مانگ داداوه ، ئهمهش به روو ئهبینرێ له چاڵهكانى سهر رووى مانگ، زۆریش لهم نهیزهك و ئهستێرانه ئاویان ههڵگرتووه ، و كهوتۆته سهر ڕووى مانگ لهگهڵ ئهم نهیزهك و ئهستێرانه، وه كه گهرمایی خۆریش بهر ئاوهكه ئهكهوێ یهكسهر ئاوهكه ئهگهڕێتهوه بۆ پێكهاته سهرهكیهكانى - هایدرۆجین - ئۆكسجین و بڵاوئهبێتهوه به بۆشاییدا ، و ئهگهرى بوونى ئاویش وهك خۆى بمێنێتهوه ، یان ئهوهتا لهسهر ڕووى مانگ ، یان لهژێر توێكلهكهیتى، و ئهندازه و بڕى ئاوهكهش بهیهك بلیۆن مهترى چوارگۆشه مهزنده ئهكرێ.
ڕۆژگیران و مانگ گیران:
مانگ ئهگیرێ ئهوكاتهى كه زهوى ئهكهوێته نێوان تیشكى خۆر ، و بهشێك له مانگ یان ههمووى ، چونكه سێبهرى زهوى ئهكهوێته سهر مانگ ، ئهو كاتهى كه زهوى لهسهر ڕێرهوى خۆیدا بهدهورى خۆردا دهسوڕێتهوه ، و خهڵكانى سهر زهوى مانگ وا ئهبینن، كه بهشێك له ڕووناكیهكهى پچڕاوه. لێرهوهش ئهوه باس ئهكهین كه ، مانگ خۆى هیچ ڕووناكیهكى سروشتى خۆى نییه ، و ئهم ڕووناكیهى كه لێشى ئهدرهوشێتهوه ، ڕهنگدانهوهى تیشكى خۆره ، وه بۆ زهوى دێتهوه، وه خهڵكانى سهر زهوى ئهیبینن وهك ڕوناكیهكى درهوشاوه . هیچ كاتێكیش دیاردهى مانگ گیران ڕوونادات ، تهنها ئهم كاتهى كه مانگ تهواو بێ - مانگى چوارده - خۆر گیرانیش لهم كاتهدا ڕوودهدات كه مانگ بهرى تیشكى خۆر ئهگرى لهزهوى ، لهسهرتاى تهواو بوونى مانگ ، واته له كاتى كهوانه بوونى مانگ.
دۆزینهوهكانى مانگ:
یهكهم كهسێك كه ههڵسابێت به دۆزینهوهى بهشه تاریكهكهى مانگ ، گالیسكهى بۆشاییگهرى سۆڤیهتى (لۆنا 2) بوو ، كاتێك كه ههڵسا به ههندێ گهشتى خولگهیى به دهوورى مانگ، له (15)ـى سێبتێمبهرى ساڵى (1959)ز، یهكهم كهسێكیش پێى نابێته بهسهر ڕووى مانگ (نیل ئارمسترۆنگ)ـى ڕێبهرى گالیسكهى بۆشاییگهرى ئهمریكى (ئهپۆلۆ 11) بوو ، له (20)ــى یۆلیۆى ساڵى (1969)ز. ئهمه له كاتێكدا كه شهڕى ساردى نێوان وڵاتهیهكگرتووهكان و یهكێتى سۆڤیهت له لووتكهدا بوو، بۆیهش ئهم دهستكهوته ئهمریكیه پێشبڕكییهكى دروست كرد، بهره و بۆشایی له نێوان یهكێتى سۆڤیهت و، وڵاته یهكگرتووهكان. جا گهشتیارى بۆشایی (نیل ئارمسترۆنگ) تابلۆییهكى كانزایی لهسهر مانگ دانا، كه تیایدا نووسرابوو (لێرهوه بۆ یهكهم جار هێنرى یهكهم پیاوى ههسارهى زهوى پی دانا سهر مانگ، و لهمانگى یۆلیۆ، لهساڵى (1969)ز، به ئاشتى هاتووین بهناوى گشتی مرۆڤایهتى) ، ههرسێ گهشتیارهكه ئیمزاى خۆیان لهسهر تابلۆ كانزاییهكه كرد ، بهههمان شێوهش سهرۆكى ئهوساى ئهمریكا (ڕیچارد نیكسۆن) ئیمزاى كردبوو
ناوێكى تر نیه بۆ ناسینى مانگ جگه لهناوى مانگ بهڵام وشهى مانگ بهكارئههێنرێت بۆ ئاماژهدان بهههر تهنێكى ئاسمانى یان دهستكرد، كه بهخولگهیێكى دیارى كراو بهدهورى زهویدا ئهسووڕێتهوه ، یان ههر ههسارهیهكى تر ، بۆ نموونه ههسارهى كهیوان (زحل) ههژده مانگى - پاشكۆى ههیه . مانگ ناوێكى تریشى ههیه ، كه ههندێ جار پێى ئهگوترێت (لونا) ، لایهكى ترى مانگ كهلهسهر زهویهوه نابینرێ پێى ئهوترێ (لاى - تهنیشتى - دوور) ، یان (رووى تاریك) ، بۆیهش ئهم ناوهى پێ ئهوترێ چونكه مرۆڤ ناتوانێ لهسهر زهوى بیبینێ، وه ئهگهر گالیسكهیهكى بۆشایی بچێ بۆ ئهم ڕووه تاریكه ، پهیوهندى بێ تهلیش ئهپچڕێ له نێوان زهوى و گالیسكهكهدا. لهم وتنانهش مهبهست مانگه ناسراوهكهى نێو خهڵكانه ، مانگى پاشكۆى زهوى.
جوڵهى مانگ:
مانگ، نزیكهى چوار ههفته جارێك خولێك بهدهوورى زهویدا لێ ئهدات، وه لهدواى تێپهڕ بوونى ههر كاتژمێرێكیش ، به ئهندازه نیو پله ئهجوڵێ ، و ڕۆیشتنهكهشى بهسهر خولگهیێكه كه لارئهبێتهوه بهسهر بازنهى كۆشك (zodiac) بهنزیكهى پێنج پله. خولانهوهى مانگ به دهوورى زهویشدا ، بهپێوهرى مانگه ئهستێرهییهكان ، و مانگه نزیكهكان ئهبێ.
خولى ئهستێرهیی:
بریتیه لهم ماوه كاتیهیى كه مانگ پێویستى ئهبێ بۆئهوهى خولێك لێ بدات بهدهورى زهویدا، لهئاست ئهستێرهكان ، كه (27) ڕۆژ و سێ چارهكه ڕۆژ ئهخایهنێت.
خولى لێك نزیك بوونهوهیی:
بریتیه لهو ماوه كاتیهی مانگ پێویستى پێییهتى ، بۆ ئهوهى خولێك لێبدات ، بهدهورى زهویدا ، لهئاست ڕۆژ، كه (29) ڕۆژ و نیو ئهخایهنێت ، مانگ ههمان كاتیشى پێویسته بۆ ئهوهى خولێكى تهواو لێبدات بهدهورى خۆیدا، ههر بۆیشه ئهو كهسهى كه سهیرى مانگ ئهكات ، تهنها ئهم ڕووهى مانگ ئهبینێ.
تایبهتمهندیهكانى مانگ:
بههۆى ئهم هاوكاتیهى كه مانگ وهریئهگرێ، بۆ خولانهوه بهدهوورى خۆى ، و خولانهوه بهدهوورى زهویدا، خهڵكانى سهر زهوى تهنها ئهم ڕووه ئهبینن كه ڕوو به ڕووى زهویه ، و ناگۆڕدرێ. جوڵان و خولانهوهى مانگ بهدهوورى زهویدا كاریگهرى ئهبێ بهسهر دهریا و زهریاكانى زهویدا، وه ئهبێته هۆى دیاردهى ههڵكشان و داكشان. ههر له كۆنیشهوه زانایان ناكۆكن لهسهر سهرهتا و چۆنیهتى سهرههڵدانى مانگ ، بهڵام به بۆچوونى زۆرینهى گهردوونناسان ، كاتى خۆیی و له زوودا زهوى تهنێكى گهورهى بهركهوتوووه ، كه به ئهندازه به قهد ئهندازهى مهریخ ئهخهمڵێندرێت ، و لهكاتى بهركهوتنهكهیشیدا، زهوى هێندێك پارچهى لێ بوهوه، و بڵاو بۆتهوه و پاشان یهكیان گرتۆتهوه ، و ئهم مانگه یان لێ دروست بووه ، ئهم بیردۆزهش به بیردۆزى - بهریهككهوتنى گهوره - ئهناسرێ، له ئۆغستۆسى ساڵى (2001)ز زانایان كاریان كرد بۆ لێكچوواندنى بیردۆزى بهریهككهوتنى گهوره ، وه لهسهر پێگهش بڵاوكرایهوه ، له وێكچوونى پێكهاتهكانى مانگ ، بهم كانزاییانهى كه ههن لهسهر ههسارهى زهوى ، بیردۆزى بهریهككهوتنى گهورهى پهسهند و وهرگیراو تركرد لهنێونده زانستیهكاندا.
پێكهاتهكانى مانگ:
بهر له چوار ملیار ساڵ و نیو ، ڕووى مانگ داپۆشرابوو به بڵێسه گڕكانیه ههڵگیرساوهكان ، كهوهك زهریا وابوون. توێكڵى مانگیش لهم پێكهاته سهرهكیانه پێك هاتووه: ((یۆرانیۆم ، وپوریوم ، پۆتاسیۆم ، و ئۆكسجین ، سلیكۆن ، مهگنیسێۆم ، هایدرۆجین)) و كاتێكیش كه تیشكه گهردوونیهكان ئهكهون بهسهر ئهم پێكهاته سهرتاییانه ، ئهوا ئهم پێكهاتانه ههڵدهستن بهڕهنگدانهوهى ئهم تیشكانه ، بهتایبهتمهندى جۆراوجۆر ، كه پشت ئهبهستێ به سروشتى پێكهاتهى یهكهمى ههڵگێرهڕهوهى تیشكهكان ، و بهشێوهی تیشكهكانى (جاما) ، شایانى باس كردنه ، هێندێك له پێكهاته سهرتاییهكانى سهر ڕووى مانگ، تیشكهكانى جاما دهر ئهدهن بێ ئهوهى پێویستیان بهبهركهوتنى پێكهاته سهرتاییهكان ههبێ ، بۆ ههر جۆرێكى تیشكى گهدروونى ، وهك ((یۆرانیۆم، پۆتاسیۆم، پوریوم)).
بوونى ئاو:
زۆر جاران نهیزهك ، و ئهستێره كلكدارهكان خۆیان به مانگ داداوه ، ئهمهش به روو ئهبینرێ له چاڵهكانى سهر رووى مانگ، زۆریش لهم نهیزهك و ئهستێرانه ئاویان ههڵگرتووه ، و كهوتۆته سهر ڕووى مانگ لهگهڵ ئهم نهیزهك و ئهستێرانه، وه كه گهرمایی خۆریش بهر ئاوهكه ئهكهوێ یهكسهر ئاوهكه ئهگهڕێتهوه بۆ پێكهاته سهرهكیهكانى - هایدرۆجین - ئۆكسجین و بڵاوئهبێتهوه به بۆشاییدا ، و ئهگهرى بوونى ئاویش وهك خۆى بمێنێتهوه ، یان ئهوهتا لهسهر ڕووى مانگ ، یان لهژێر توێكلهكهیتى، و ئهندازه و بڕى ئاوهكهش بهیهك بلیۆن مهترى چوارگۆشه مهزنده ئهكرێ.
ڕۆژگیران و مانگ گیران:
مانگ ئهگیرێ ئهوكاتهى كه زهوى ئهكهوێته نێوان تیشكى خۆر ، و بهشێك له مانگ یان ههمووى ، چونكه سێبهرى زهوى ئهكهوێته سهر مانگ ، ئهو كاتهى كه زهوى لهسهر ڕێرهوى خۆیدا بهدهورى خۆردا دهسوڕێتهوه ، و خهڵكانى سهر زهوى مانگ وا ئهبینن، كه بهشێك له ڕووناكیهكهى پچڕاوه. لێرهوهش ئهوه باس ئهكهین كه ، مانگ خۆى هیچ ڕووناكیهكى سروشتى خۆى نییه ، و ئهم ڕووناكیهى كه لێشى ئهدرهوشێتهوه ، ڕهنگدانهوهى تیشكى خۆره ، وه بۆ زهوى دێتهوه، وه خهڵكانى سهر زهوى ئهیبینن وهك ڕوناكیهكى درهوشاوه . هیچ كاتێكیش دیاردهى مانگ گیران ڕوونادات ، تهنها ئهم كاتهى كه مانگ تهواو بێ - مانگى چوارده - خۆر گیرانیش لهم كاتهدا ڕوودهدات كه مانگ بهرى تیشكى خۆر ئهگرى لهزهوى ، لهسهرتاى تهواو بوونى مانگ ، واته له كاتى كهوانه بوونى مانگ.
دۆزینهوهكانى مانگ:
یهكهم كهسێك كه ههڵسابێت به دۆزینهوهى بهشه تاریكهكهى مانگ ، گالیسكهى بۆشاییگهرى سۆڤیهتى (لۆنا 2) بوو ، كاتێك كه ههڵسا به ههندێ گهشتى خولگهیى به دهوورى مانگ، له (15)ـى سێبتێمبهرى ساڵى (1959)ز، یهكهم كهسێكیش پێى نابێته بهسهر ڕووى مانگ (نیل ئارمسترۆنگ)ـى ڕێبهرى گالیسكهى بۆشاییگهرى ئهمریكى (ئهپۆلۆ 11) بوو ، له (20)ــى یۆلیۆى ساڵى (1969)ز. ئهمه له كاتێكدا كه شهڕى ساردى نێوان وڵاتهیهكگرتووهكان و یهكێتى سۆڤیهت له لووتكهدا بوو، بۆیهش ئهم دهستكهوته ئهمریكیه پێشبڕكییهكى دروست كرد، بهره و بۆشایی له نێوان یهكێتى سۆڤیهت و، وڵاته یهكگرتووهكان. جا گهشتیارى بۆشایی (نیل ئارمسترۆنگ) تابلۆییهكى كانزایی لهسهر مانگ دانا، كه تیایدا نووسرابوو (لێرهوه بۆ یهكهم جار هێنرى یهكهم پیاوى ههسارهى زهوى پی دانا سهر مانگ، و لهمانگى یۆلیۆ، لهساڵى (1969)ز، به ئاشتى هاتووین بهناوى گشتی مرۆڤایهتى) ، ههرسێ گهشتیارهكه ئیمزاى خۆیان لهسهر تابلۆ كانزاییهكه كرد ، بهههمان شێوهش سهرۆكى ئهوساى ئهمریكا (ڕیچارد نیكسۆن) ئیمزاى كردبوو
dastan2010- المساهمات : 12
تاريخ التسجيل : 24/04/2009
العمر : 30
الموقع : hawler
صفحة 1 من اصل 1
صلاحيات هذا المنتدى:
لاتستطيع الرد على المواضيع في هذا المنتدى